Meczet w Vinkšnupiai

Meczet w Vinkšnupiai to nieistniejący już meczet tatarski we wsi Vinkšnupiai w powiecie Vilkaviškis, w pobliżu starego cmentarza tatarskiego. W przeszłości obszar ten słynął z muzułmanów, którzy zbudowali swój dom modlitwy – meczet Vinkšnupiai. Meczet był podobny do meczetu Kruszynianach w Polsce. W 1969 r. zarejestrowano jedynie pozostałości fundamentów dawnego meczetu. Pozostałości fundamentów meczetu są widoczne do dziś.

Meczet był drewnianym, prostokątnym budynkiem o wymiarach 9 x 7 m i stał na brzegu bezimiennej rzeczki, która wypływała z Vilkabaliai. Zewnętrzne ściany meczetu, które zimą nie były ogrzewane, były zabite deskami. Światło dzienne przenikało do meczetu przez małe okna w okapie. Podłużna przegroda dzieliła meczet na część dla kobiet i mężczyzn. Miały one różne wejścia. Pomieszczenie dla kobiet znajdowało się po lewej stronie głównych drzwi do meczetu od strony dworu Vinkšnupiai. Trójspadowy dach był pokryty czerwoną dachówką, z miniaturowymi wieżyczkami na końcach i półksiężycem wieńczącym mały minaret.

Pierwszy tatarski meczet w Vinkšnupiai został zbudowany za pieniądze rodziny Baranowskich, nie z obowiązku, ale z powodów religijnych. Jednak w XIX w. popadł w taką ruinę, że w 1819 r. Państwowa Komisja Wyznań Religijnych i Oświecenia Ogólnego Królestwa Kongresu Polskiego rozważyła możliwość jego odbudowy. Fundusze na ten cel ofiarowały rodziny tatarskie. Władze wojewódzkie wyznaczyły drewno. Rada Administracyjna przeznaczyła 2000 złotych monet na renowację meczetu. W 1821 r. dodatkowo 3604 złote monety z funduszu odbudowy kościoła katolickiego. W 1859 r. społeczność podjęła decyzję o budowie nowego murowanego meczetu i zleciła wykonanie projektu. Rada powiatu Kalvarija, której członkiem był Tatar Juozapas Ulanas, zadbała o pozyskanie funduszy ze skarbu państwa. W 1863 r. rząd zgodził się pokryć połowę kosztów. Jednak poseł Królestwa Polskiego nie zaakceptował tej decyzji i nakazał zadowolić się funduszami parafialnymi.

Zbieranie datków rozpoczęto w 1872 r., a w 1904 r. generał-gubernator warszawski poinformował ministra spraw wewnętrznych, że wspólnota w Vinkšnupiai zamierza wyremontować drewniany meczet, zbudować dom parafialny, most i powiększyć cmentarz, i w tym celu poprosił o pozwolenie na zbieranie datków w Kownie, Wilnie, Mińsku, guberni kazańskiej, Moskwie i Smoleńsku. Brak informacji o wielkości parafii i liczbie jej członków.

Jak zauważa Eglė Ročkaitė (VDU) w swojej pracy magisterskiej „Architektura drewnianych meczetów Tatarów litewskich”, charakter budowy tatarskich budynków kultowych na Litwie w XIX wieku był określony przez różne uregulowania władz rosyjskich. Meczety mogły być budowane, jeśli liczba męskich parafian była wystarczająca. Świątynie muzułmańskie mogły być budowane w miejscowościach (parafiach), zwanych także jemiatami (lt. džemiatas), zamieszkałych przez ponad 200 mężczyzn. Przez pewien czas niewystarczająca liczba wiernych często stawała się pretekstem dla władz do odmowy budowy lub przebudowy meczetu.

Odnowiony meczet tatarski został namalowany w XIX wieku przez polskiego artystę K. Guralskiego. Rysunek przedstawia skraj cmentarza, dziedziniec, boczne wejście do meczetu, kwadratową wieżę, półksiężyc na szczycie cebulastej kopuły i łuk ołtarza w tylnej ścianie. Trójspadowy dach, pokryty dachówką, ma na końcach miniaturowe wieżyczki.

Wiadomo, że w czasach carskich meczet w Vinkšnupiai służył nie tylko Wyłkowyszkom (Vilkaviškis), ale także regionowi Sejn (Seiniai). W imperium carskim Sejny należały do tatarskiej parafii w Vinkšnupiai. Kiedy Litwa i Polska zostały oddzielone granicą, meczet służył tylko wiernym z Wyłkowyska (Vilkaviškis) i Szaków (Šakiai).

W okresie międzywojennym w Vinkšnupiai istniała niewielka społeczność tatarska i stał tam również meczet, który według badaczy nie przypominał dokładnie tego z popularnego rysunku polskiego artysty. Jednak meczet, podobnie jak sama społeczność, został nieodwracalnie zaprzepaściony z tegpo kraju.

Imamami meczetu w Vinkšnupiai byli: Juzef Lebedis (1789-1801), Mustafa Bazarevsky (1819-1830), Abraham Baranowski (1847), Abraham Bogdanovich (1859-1871), Leon Chalecki (1897-1915), Jonas Chaleckas (1916-1944). Ostatni imam meczetu, Jan Chalecki, zginął od bomby lotniczej.

Przestało istnieć duchowe centrum społeczności, znikli też Tatarzy. Bezimienny strumień, który kiedyś przepływał przez wioskę, został wyprostowany przez rów melioracyjny.

Podczas swoich wypraw (około 1970 r.) nauczyciel S. Šileika uchwycił na fotografiach kamienny zarys fundamentów meczetu, które znajdowały się tuż obok cmentarza w Vinkšnupiai. Teraz można sobie tylko wyobrazić, że nadal tam są.